کوک کمانچه با دستگاه تیونر چگونه انجام می شود؟

گام اول برای شنیدن صدای صاف و دل انگیز از ساز، کوک کردن آن است. گاهی ممکن است هنرجویان مبتدی از اینکه سازشان صدای گوش خراشی دارد، ناراحت باشند. آموزش کمانچه در اصفهان یا احساس کنند که صدای ساز استادشان، بهتر از ساز آن هاست. در چنین حالتی، احتمالا ساز آن ها کوک نیست. پس باید پیش از آغاز هر تمرین حتما ساز خود را چک کنند تا کوک باشد. ساختار اصلی کمانچه نوازی بر اساس کوک آن شکل می گیرد. البته این نکته در اکثر ساز ها به خصوص ساز های زهی اهیمت بالایی دارد. کوک کمانچه به کمک تیونر، آسان ترین شیوه کوک کردن این ساز است که احتمالا هر هنرجویی به یادگیری آن نیاز خواهد داشت.

کوک کمانچه در دستگاه ‌های مختلف موسیقی ایرانی با یکدیگر تفاوت دارد. به طور کلی، کمانچه در گذشته به صورت «دو سل دو سل» کوک می‌ شده است؛ اما پس از ورود ساز ویولن به ایران، در کوک کمانچه تغییراتی ایجاد شد که در نتیجه این تغییرات، امروزه این ساز مانند ساز ویولن کوک و انگشت گذاری می ‌شود. «می لا ر سل» کوک متداول و امروزی کمانچه است که همان کوک ویولن محسوب می شود.

برای ورود به آموزشگاه موسیقی رادفر کلیک کنید.

همانطور که در بند قبل اشاره کردیم، کوک این ساز در دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی با یک دیگر تفاوت دارد. برخی از این کوک ها عبارتند از:

کوک‌ «رِ لا رِ سل» برای دستگاه نوا

کوک «می لا رِ لا» برای دستگاه ماهور

کوک «می لا می لا» برای دستگاه همایون، آواز اصفهان، دستگاه چهارگاه، دستگاه ماهور و دستگاه راست‌ پنجگاه

کوک «ر لا ر لا» برای کوک لری

چگونه کمانچه را کوک کنیم؟

گوشی کمانچه

در قسمت بالایی ساز کمانچه گوشی ها قرار دارند. بیشتر ساز های زهی را با گوشی ها کوک می کنند. گوشی ها قسمت پیچ مانند بالای ساز هستند که در ساز های زهی از جنس چوب، فلز یا پلاستیک ساخته می شوند. در بخش انتهایی دسته کمانچه بخشی وجود دارد که به آن سردسته یا سرپنجه می گویند. برآمادگی‌ هایی در سردسته قرار گرفته که فرآیند کوک کردن کمانچه از طریق آن ها انجام می ‌شود. با چرخاندن گوشی ها در جهت عقربه های ساعت سیم متصل به گوشی حرکت می کند و به سمت بالا می رود. به عبارتی، کوک سیم بالا می ‌رود. با چرخاندن گوشی ها در جهت خلاف عقربه های ساعت کوک سیم پایین می ‌آید.

برای کوک کمانچه تنها گوشی ها کافی نیستند. در پایین کاسه ساز، جایی که سیم ‌ها در سیم‌ گیر قرار می گیرند، چهار پیچ کوچک قرار دارد که به آن ها تاندور گفته می شود. با چرخاندن تاندور ها به یک نوار فلزی فشار وارد می شود و کوک سیم بالا می ‌رود. حال اگر پیچ ها برعکس چرخانده شوند، باز کردن آن ها سبب می شود که کوک کمانچه پایین بیاید.

نکته حائز اهمیت برای علاقه مندان به این ساز و به خصوص هنرجویان مبتدی توجه به این نکته است که گوشی‌ های کمانچه برای کوک کردن تقریبی سیم‌ ها و نزدیک کردن صدا ها به صدای مدنظر استفاده می ‌شوند؛ اما برای کوک کردن کمانچه کافی نیستند. برای کوک دقیق سیم ‌ها باید از تاندور ها استفاده کنند.

کوک کمانچه با تیونر

تیونر

بسیاری از هنرجویان ساز اصیل کمانچه در تشخیص صدای ناکوک ساز ناتوان هستند و با وجود مطالعه و جست و جو درباره نحوه کوک کمانچه باز هم نمی توانند سازشان را کوک کنند. این موضوع کاملا طبیعی است و اصلا جای نگرانی ندارد. تیونر بهترین دستگاه کمک کننده برای کوک کردن کمانچه است. دستگاهی که ترس و دغدغه مبتدیان را کاهش می دهد.

تیونر دستگاهی است که کوک صحیح و غلط را به هنرجویان نشان می دهد و کمک می کند تا ساز کوک شود. دستگاه تیونر انواع مختلفی دارد. تیونر ها در جزئیات با هم تفاوت دارند؛ اما اساس کارکرد آن ها یکسان است. هنرجویان علاوه بر خریدن دستگاه تیونر، می توانند آن را به صورت اپلیکیشن (برنامه کوک کمانچه) بر روی گوشی موبایل یا تبلت خود نصب کنند. تیونر نت ها را با حروف لاتین به نوازندگان نشان می دهد. پس حتما نام لاتین نت ها را به خاطر داشته باشید. برای آسان شدن کار شما در این بخش نام لاتین نت ها را برای شما ذکر خواهیم کرد.

A لا

B سی

C دو

D ر

E می

F فا

G سل

هنرجویان برای کوک کردن کمانچه خود به کمک تیونر، باید آرشه را بر روی سیم ها به صورت مجزا بکشند تا نت ها نواخته شود. در نتیجه نواختن نت ها، حروف لاتینی روی دستگاه تیونر به نمایش در می آید. در همین حین، برای تغییر زیاد باید گوشی های ساز را با پیچاندن، شل تر یا سفت تر کنند. پس ابتدا آرشه را روی سیم ها می کشند و به تیونر نگاه می کنند. اگر سیم مدنظر درست کوک شده باشد، تیونر رنگ سبز را نشان می دهد و اگر سیم کوک نباشد تیونر رنگ قرمز را نشان می دهد. اگر عدد یا نقطه ای که تیونر نشان می دهد کمتر از حدی که باید، باشد یعنی نت زیر تر از حد عادی باشد، باید سیم را سفت تر کنند تا بم تر شود و اگر عدد تیونر بالا تر از حد باشد باید سیم را شل تر کنند تا نت زیر تر شود.

جمع بندی

کوک کمانچه یکی از دغدغه های اصلی همه هنرجویان ساز کمانچه به خصوص مبتدیان است. دغدغه کاملا به جایی که اساس و بنیان نواختن را شکل می دهد. نواختن با ساز ناکوک نه تنها صدای خوبی تولید نمی کند، بلکه نوازنده را ناامید می کند. برای کوک کردن ساز کمانچه استفاده از تیونر، شیوه خوبی است. تیونر هم به صورت یک دستگاه دیجیتال و هم به صورت برنامه کوک کمانچه بر روی موبایل به کمک نوازنده ها می آید.