چه تفاوتی بین ساز سنتور و قانون است؟
ساز سنتور و قانون، از ارکان اصلی موسیقی سنتی به شمار میروند. در نگاه اول، شباهت ظاهری این دو ساز ممکن است آنها را در یک دسته قرار دهد، اما در واقع، تفاوتهای ظریف و قابلتوجهی در ساختار و نحوه نواختن آنها وجود دارد که هر کدام را به سازی منحصر به فرد تبدیل میکند. استاد سنتور در اصفهان هر دو ساز از خانواده سازهای زهی- زخمهای هستند، به این معنی که صدا با ضربه مضراب به سیمها تولید میشود. جنس اصلی ساز سنتور و قانون از چوب است و از اجزایی مانند جعبه صدا، خرک، گوشی و سیم تشکیل شدهاند. هر دو ساز در موسیقی سنتی ایرانی جایگاه ویژهای دارند و در نواختن ردیفها، تکنوازی و همراهی با آواز و دیگر سازها مورد استفاده قرار میگیرند. در این فرصت قصد داریم به بررسی تفاوت ساز سنتور و قانون بپردازیم تا درک عمیقتری از ظرافتهای موسیقی ایرانی پیدا کنیم.
معرفی ساز سنتور
سنتور، سازی زهی-زخمهای با قدمتی دیرینه، از گوهرهای موسیقی ایرانی به شمار میرود. صدایی دلنشین و ظاهری ظریف، این ساز را به یکی از محبوبترین سازهای ایرانی بدل کرده است. قدمت ساز سنتور به دوران باستان ایران باز میگردد. شواهدی از جمله سنگتراشیهای آشوری و بابلی، گواه بر قدمت چند هزار ساله این ساز هستند. در دوران ساسانیان، سنتور از جایگاه ویژهای در موسیقی دربار برخوردار بوده و شاعران و نوازندگان بسیاری در وصف آن سرودهاند. فروش سنتور در اصفهان
ساز سنتور جعبهای چوبی به شکل ذوزنقه است. خرکها، گوشیها و سیمها بر روی این جعبه قرار میگیرند. تعداد سیمها در سنتورهای مختلف میتواند متفاوت باشد، اما رایجترین نوع آن دارای 72 سیم است. برای نواختن سنتور از دو مضراب چوبی استفاده میشود. نوازنده سنتور با ضربه مضرابها به سیمها، نتها را اجرا میکند. تنوع کوکها و تکنیکهای نوازندگی، سنتور را سازی بسیار منعطف کرده که از آن میتوان در انواع موسیقی، از تکنوازیهای ظریف تا قطعات پرشور و گروهی استفاده کرد.
انواع سنتور
سنتور سل کوک: سنتور سل کوک، که بهعنوان سنتور استاندارد نیز شناخته میشود، دارای 9 خرک و 72 سیم است. کوک این سنتور به گونهای است که نت سل خرک سوم، مطابق با نت سل دیاپازون باشد. از این سنتور بیشتر در تکنوازی و همراهی با آواز استفاده میشود.
سنتور لا کوک: این نوع سنتور، که به سنتور زیر کوک نیز شهرت دارد، دارای 9 خرک و 72 سیم است. کوک سنتور لا کوک یک پرده بالاتر از سنتور سل کوک میباشد. از این سنتور بیشتر در تکنوازیها و بداههنوازیها استفاده میشود.
سنتور باس: سنتور باس دارای 11 تا 12 خرک و 88 تا 96 سیم است. صدای این سنتور بمتر و عمیقتر از سنتورهای معمولی است و از آن بیشتر در ارکسترها استفاده میشود.
سنتور کروماتیک: این نوع سنتور دارای 17 تا 19 خرک و 136 تا 152 سیم است. سنتور کروماتیک علاوه بر نتهای اصلی موسیقی ایرانی، دارای نتهای کروماتیک نیز میباشد که به نوازنده امکان نواختن گامها و مقامهای مختلف را میدهد. از این سنتور بیشتر در تکنوازیها و کارهای ارکستری استفاده میشود.
معرفی ساز قانون
قانون، سازی زهی-مضرابی از خانواده سیتار است که سابقهای دیرینه در موسیقی شرق دارد. آموزش ساز قانون در اصفهان نواختن این ساز با مضراب و انگشتان ظریف نوازنده، نغمههای اصیل و گوشهنشین ایرانی را به گوش شنونده میرساند. منشأ دقیق ساز قانون در هالهای از ابهام است. برخی افلاطون را مخترع آن میدانند، در حالی که عدهای دیگر فارابی، دانشمند و موسیقیدان ایرانی، را بهعنوان پدیدآورنده این ساز معرفی میکنند. خراسان و موصل نیز از دیگر گزینههای احتمالی برای زادگاه قانون هستند.
ساز قانون مانند سنتور جعبهای چوبی ذوزنقهای شکل است، که بر روی آن یک پوست کشیده میشود. گوشیها در یک سمت و کلیدهای فلزی در سمت دیگر، زینتبخش این ساز هستند. مضرابهایی که به انگشتان سبابه نوازنده متصل میشوند، برای نواختن سیمهای قانون به کار میروند. قانون بهطور معمول دارای ۷۲ سیم است که در سه گروه ۲۴ تایی دستهبندی میگردند. هر سه سیم همصدا کوک شده و با فواصل دیاتونیک نواخته میشوند. با وجود کوک ثابت سیمها، کلیدهای موجود بر روی ساز امکان تغییر جزئی در کوک و زیر و بم کردن صدا را به نوازنده میدهند. قانون در قدیم بیشتر بهعنوان ساز همراهیکننده آواز بهکار میرفته، اما امروزه در ارکسترها نیز نواخته میشود و به تنهایی نیز حامل لحنهای اصیل و ایرانی است. نواختن قانون نیازمند مهارت و ظرافت زیادی میباشد. نوازنده باید با تسلط بر مضراب و انگشتان خود، بر سیمها نواخته و از کلیدها برای تغییر کوک جزئی استفاده کند.
تفاوت ساز سنتور و قانون
جعبه صوتی: قلب تپنده هر ساز، جعبه صوتی آن است. در سنتور، این جعبه به شکل ذوزنقه متساوی الاضلاع و از جنس چوب گردو ساخته میشود. در حالی که قانون به شکل ذوزنقه قائم الزاویه است و سازنده از چوبهای مختلف گردو، توت و… برای ساخت آن استفاده میکند.
خرک: خرک، تکیهگاه سیمها و نقش مهمی در انتقال ارتعاشات آنها به جعبه صوتی دارد. در سنتور، برای هر نت یک خرک مجزا وجود دارد که جنس آنها از چوب است. در مقابل، قانون فقط یک خرک در طول ساز دارد که از جنس چوب یا استخوان میباشد و بر روی پوستی نازک نصب میگردد.
گوشیها: گوشیها، محل تنظیم کوک سیمها هستند. در سنتور، ۷۲ گوشی فلزی در سمت راست ساز قرار دارند. در صورتی که در قانون ۸۱ گوشی چوبی در سمت چپ تعبیه شدهاند.
سیمگیرها: سیمگیرها، محل اتصال سیمها به ساز میباشند. در سنتور، ۷۲ سیمگیر فلزی در سمت چپ ساز وجود دارد. در قانون تعداد و جنس سیمگیرها فرق میکند و بسته به مدل ساز متفاوت خواهد بود.
تفاوت ساز سنتور و قانون در نحوه نواختن
با وجود شباهتهای ظاهری، ساز سنتور و قانون در نوا و نغمه نیز تفاوتهای بارزی دارند. سنتور بهطور کلی صدایی زیر و زنگدار دارد و برای نواختن ملودیهای ظریف و تکنوازی مناسبتر است. در مقابل، قانون از صدایی بمتر و حجیمتر برخوردار میباشد و از آن برای همنوازی، اجرای آواز و بداههنوازی بیشتر استفاده میشود. نواختن ساز سنتور و قانون نیز با ظرافتهایی همراه است. در سنتور، از دو مضراب چوبی استفاده میشود که نوازنده با انگشتان شست و سبابه هر دو دست آنها را به حرکت در میآورد. در ساز قانون از مضرابهای حلقهای فلزی استفاده میشود که بر روی انگشت سبابه نوازنده قرار میگیرد و نوازنده با حرکات ظریف انگشتان خود، نغمهها را بر روی سیمها جاری میکند.