ردیف در موسیقی چیست؟

همانطور که میدانید، ایران دارای فرهنگ و هنر چندین هزار ساله میباشد و از زمانی که حکومت پادشاهی در ایران شکل گرفت، آموزشگاه موسیقی در اصفهان هنر ایران زمین از جمله موسیقی ایرانی نیز به دنبال آن شروع به ساختن شد و تا به امروز که یکی از غنی ترین هنرهای جهانی در اختیار کشور عزیزمان ایران میباشد.

یکی از این ثبت و ضبط های موسیقایی که در زمان قاجار انجام شده است، مجموعه ای به نام ” ردیف ” میباشد که با نام ردیفِ میرزاعبدلله رایج است. در ادامه قصد داریم بیشتر با این بخش آشنا شویم و به طور کامل و جامع نسبت به این قسمت از موسیقی اصیل و غنی ایرانی شناخت پیدا کنیم….

ردیف چیست؟

در یک تعریف جامع و کلّی، میتوان گفت به مجموعه ای از قطعات دستگاهی و همچنین قطعات آوازی که با یک نظم و قاعده ی خاصی مرتّب شده اند، ردیف گفته میشود. تمامی قطعاتی که زیرمجموعه ی این بخش قرار گرفته اند، تشکیل شده از هفت دستگاه موسیقی ایرانی با نام های ” ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه، چهارگاه، راست پنجگاه ” و پنج آواز ایرانی با نام های ” دشتی، اصفهان، ابوعطا، افشاری، بیات ترک ” میباشند.

موسیقی کودک در اصفهان در نتیجه کل مجموعه ی ردیف را میتوان به دو بخش سازی (مخصوص اجرا توسط سازهای ایرانی) و آوازی (مختص اجرای آواز) تقسیم بندی کرد.

تاریخچه ردیف

با اینکه رواج موسیقی در ایران به قرون طولانی میرسد، امّا تمامی ثبت و ظبط های موسیقی ایرانی از دوره ی قاجار انجام شد و اطلاعات کتبی بسیار کمی در حوزه ی موسیقی از زمان ماقبل قاجار وجود دارد. ردیف موسیقی ایرانی نیز در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار و به دست یکی از پرآوازه ترین نوازندگان تار به نام علی اکبر فراهانی ثبت شد؛ گفته میشود هدف اصلی ایشان برای اینکار، دسته بندی و طبقه بندی موسیقی ایرانی بوده است.

البته نشر عمومی ردیف توسط علی اکبر فراهانی انجام نشد و این اتفاق به دست درویش خان (از موسیقی دانان مشهور ایرانی) افتاد. البته از آن دوره تاکنون تغییرات زیادی در ردیف موسیقی ایرانی انجام شده و به دست بسیاری از موسیقی دانان ایرانی از جمله داریوش طلایی، کیوان ساکت و… بازنویسی شده است.

ردیف نوازی

همانطور که گفته شد، ردیف به دو بخش آوازی و سازی تقسیم بندی میشود که قسمت آوازی مربوط به بخش اجرا توسط خواننده و قسمت سازی مربوط به بخش اجرا توسط نوازنده است. قطعاتی که در این مجموعه واقع شده اند و نوازنده این قطعات را اجرا میکند، به این کار اصطلاحاً ” ردیف نوازی ” گفته میشود.

ردیف نوازی تقریباً در تمامی سازهای ایرانی از جمله تار، سه تار، سنتور و… وجود دارد و این قطعات توسط نوازندگان مختلف اجرا میشود. معروف کتاب در این حوزه، ردیفِ میرزاعبدالله میباشد اما افرادی همچون ابوالحسن صبا و موسی معروفی نیز در این حوزه کتاب تالیف کرده اند.

ردیف آوازی

بخش دیگر مربوط به ردیف آوازی است که توسط خواننده اجرا میشود که نسبت که بخش سازی، گستردگی کمتری را دارا میباشد. در این بخش نیز قطعات و گوشه هایی تعبیه شده است که مختص اجرای آوازی بوده و توسط خواننده اجرا میشود.

مشهورترین کتابی که در این حوزه وجود دارد، کتاب ردیفِ عبدالله دوامی میباشد ولی منابع دیگری نیز وجود دارد.

چرا باید ردیف را یاد بگیریم؟

همانطور که کمی بالاتر و در قسمت تاریخچه بدان اشاره شد، علی اکبر فراهانی به دلیل طبقه بندی کردن موسیقی اصیل ایرانی اقدام به تالیف ردیف کرده است؛ در نتیجه این مبحث در واقع جزء مهمی از موسیقی ایرانی میباشد و هر نوازنده و یا خواننده ای که در موسیقی اصیل ایرانی مشغول فعالیت است، برای یادگیری موسیقی ایران بر او واجب است تا آن را فراگیرد.

همچنین نوازنده و یا خواننده ی اصیل ایرانی، در صورتی که به هر دو بخش ردیف (هم آوازی و هم سازی) مسلّط باشد، کار در ادامه برای او راحت تر بوده و صدایی که از ساز و یا حنجره ی او خارج میشود، به مراتب شیرین تر و آماده تر خواهد بود.